Των
Φερενίκη Βαταβάλη
και Δήμητρα Σιατίτσα
Μέσα σε συνθήκες αυξανόμενης φτώχειας και κλιμακούμενων πολιτικών λιτότητας, το ζήτημα της κατοικίας έχει προσλάβει το τελευταίο διάστημα νέο πολιτικό περιεχόμενο για την ελληνική κοινωνία. Διαρκής υποβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης, κατασχέσεις και πλειστηριασμοί κατοικιών, εξώσεις, μη εξυπηρετούμενα στεγαστικά δάνεια και χιλιάδες άστεγοι είναι μερικές από τις παραμέτρους που συνθέτουν ένα εκρηκτικό σκηνικό. Και όλα αυτά συντονισμένα σε μία άνευ προηγουμένου επίθεση στη μικρή ιδιοκτησία, με βασικό στόχο την ανακατανομή της ακίνητης ιδιοκτησίας με συγκέντρωσή της σε λιγότερα χέρια. Το ζήτημα της κατοικίας έχει επιστρέψει με νέους όρους, νέα προβλήματα και νέα αιτήματα και στις υπόλοιπες χώρες τις Νότιας Ευρώπης που επίσης επεκτείνεται ραγδαία η στεγαστική επισφάλεια για τα πλατιά στρώματα εξαιτίας ενός καταιγισμού νεοφιλελεύθερων πολιτικών που σημειώνεται και εκεί.
Με ποιους όρους όμως τίθεται το ζήτημα της κατοικίας στις χώρες της Νότιας Ευρώπης στη σημερινή συγκυρία της κρίσης; Ποιες οι πιέσεις και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι των πόλεων ή οι οικογένειες, οι νέοι, οι μετανάστες, οι άνεργοι και οι επισφαλώς εργαζόμενοι; Ποιες οι εμπειρίες από συγκεκριμένες πρακτικές, πρωτοβουλίες και αγώνες; Τι μορφές συλλογικής δράσης και αυτοοργάνωσης γεννιούνται πάνω στη διασφάλιση του δικαιώματος για αξιοπρεπή κατοικία για όλους; Και ποια τα αιτήματα και οι διεκδικήσεις στα οποία μπορεί να συγκλίνουν οι λαοί της Νότιας Ευρώπης;
Πολλά από αυτά τα ερωτήματα θα συζητηθούν στο τριήμερο εργαστήριο με θέμα «Καθεστώτα κρίσης και αναδυόμενα κοινωνικά κινήματα στις πόλεις της Νότιας Ευρώπης». Το εργαστήριο αυτό, με ανοιχτή συμμετοχή για άτομα και συλλογικότητες, θα φέρει σε επαφή κοινωνικά κινήματα και ερευνητές από την Ισπανία, την Ιταλία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα, με σκοπό την κριτική διερεύνηση των επιπτώσεων της κρίσης στις πόλεις της Νότιας Ευρώπης, την ανταλλαγή εμπειριών και τη συλλογική παραγωγή ιδεών πάνω σε εναλλακτικές κατευθύνσεις ριζοσπαστικής δράσης. Το ζήτημα της κατοικίας αποτελεί μία από τις τρεις βασικές θεματικές συζήτησης του εργαστηρίου. Μέσα από σύντομες παρουσιάσεις της προβληματικής και των δράσεων προσκεκλημένων κινημάτων θα αναδειχθεί ένα μεγάλο εύρος πρακτικών που καλύπτουν από καταλήψεις στέγης, έως παρεμβάσεις ενάντια σε εξώσεις και κατασχέσεις.
Ισπανία: Σταματήστε τις εξώσεις
Από την Ισπανία θα γίνει παρουσίαση από την «Πλατφόρμα για τα Θύματα Ενυπόθηκου Δανεισμού» (Plataforma de Affectados por la Hipoteca - PAH), η οποία δημιουργήθηκε το 2009 από άτομα που είχαν πρόβλημα με το στεγαστικό τους δάνειο κινδυνεύοντας να βρεθούν στο δρόμο. Με την καμπάνια «Σταματήστε τις εξώσεις», η Πλατφόρμα πραγματοποιεί συγκεντρώσεις αλληλεγγύης έξω από σπίτια οικογενειών που απειλούνται με έξωση (έχουν σταματήσει 500 εξώσεις), καταλαμβάνει συμβολικά τράπεζες και παρέχει νομική υποστήριξη για νοικοκυριά σε ρίσκο. Βασικός στόχος της οργάνωσης, που δρα αποκεντρωμένα μέσα από αυτό-οργανωμένες τοπικές ομάδες, είναι να βοηθήσει τον κόσμο αφενός να συνειδητοποιήσει ότι το πρόβλημα της κατοικίας είναι συλλογικό και όχι ατομικό, αφετέρου να ξεπεράσει την ντροπή και το φόβο που οδηγούν στην απομόνωση.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα συμβολή από την Ισπανία αφορά στην πρόσφατη συμμαχία/σύγκλιση μεταξύ του νεανικού κινήματος καταλήψεων με τις οργανώσεις και ομάδες για την κατοικία. Μετά το κίνημα των πλατειών (15Μ) που ανέδειξε ως κεντρικό ζήτημα τη στεγαστική κρίση, πολλαπλασιάστηκαν οι καταλήψεις στέγης στις οποίες συμμετέχουν πλέον και οικογένειες που έχουν χάσει την κατοικία τους. Έτσι το νέο κύμα καταλήψεων απέκτησε κοινωνική νομιμοποίηση λόγω της υποστήριξης των οργανώσεων, ενώ αντίστοιχα η συμμετοχή ατόμων από τις τοπικές συνελεύσεις και το κίνημα okupa βοήθησε στη μαζικοποίηση και τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των δράσεων, δείχνοντας και τις πολλαπλασιαστικές επιδράσεις που παράγουν οι κοινωνικές/πολιτικές συμμαχίες.
Πορτογαλία: Κολεκτίβα για το δικαίωμα στην κατοικία και την πόλη
Από την Πορτογαλία συμμετέχει η «Κολεκτίβα για το δικαίωμα στην κατοικία και την πόλη» (Habita), με δράσεις ενάντια στην εμπορευματοποίηση της κατοικίας και τη στεγαστική επισφάλεια και με πρωτοβουλίες για την κατοχύρωση του δικαιώματος στην κατοικία και του κοινωνικού ρόλου της ιδιοκτησίας. Αν και το κίνημα για την κατοικία στην Πορτογαλία έχει σχετικά περιορισμένες διαστάσεις, η Κολεκτίβα, σε συνεργασία με οργανώσεις καταναλωτών, μεταναστών κ.ά., κινητοποιείται ενάντια στις εξώσεις και τις κατασχέσεις, ενάντια στις περικοπές των -έτσι και αλλιώς- περιορισμένων στεγαστικών παροχών που βγάζουν στην κυριολεξία ηλικιωμένους και συνταξιούχους στο δρόμο και ενάντια στις εκκαθαρίσεις ολόκληρων γειτονιών με αυθαίρετα ή τρώγλες στην περιφέρεια των μεγάλων πόλεων χωρίς εξασφαλισμένη μεταστέγαση του εκτοπιζόμενου πληθυσμού.
Ιταλία: Κινήματα για το δικαίωμα στην κατοικία
Από την Ιταλία θα συμμετάσχουν μέλη των κινημάτων για το δικαίωμα στην κατοικία από τη Ρώμη (Blocchi Precari Metropolitani) και τη Φλωρεντία (Movimiento di Lotta per la casa) που έχουν ίσως και την πιο μακριά ιστορία κινητοποιήσεων για την κατοικία, με μαζικές και μακροχρόνιες καταλήψεις στέγης (στη Ρώμη στεγάζονται πάνω από 2.000 οικογένειες σε καταλήψεις). Στο επίκεντρο της πρακτικής τους είναι η «αυτό-ανάκτηση» και η εναλλακτική αξιοποίηση δημόσιων ή ιδιωτικών κενών κτιρίων, ως απάντηση στη στεγαστική επισφάλεια και αδυναμία πρόσβασης στην κατοικία μέσω της αγοράς. Ταυτόχρονα συμμετέχουν σε δίκτυα αλληλεγγύης ενάντια στις εξώσεις και διεκδικούν την υιοθέτηση και εφαρμογή ουσιαστικών πολιτικών κοινωνικής κατοικίας που δεν θα στηρίζουν την κερδοσκοπία και τα μεγάλα κατασκευαστικά και κτηματομεσιτικά συμφέροντα.
Στην Ελλάδα, είναι αλήθεια ότι μέχρι πρόσφατα η συζήτηση και οι κινητοποιήσεις για τα στεγαστικά θέματα είναι αναντίστοιχα του εύρους των προβλημάτων. Στο εργαστήριο θα συμμετάσχουν κάποιες από τις πρωτοβουλίες που έχουν ξεπηδήσει το τελευταίο διάστημα μέσα από την ανάγκη συλλογικής απάντησης στην εντεινόμενη στεγαστική κρίση και οι οποίες έχουν κάνει κάποια πρώτα βήματα για την συγκρότηση αξόνων δράσης, αιτημάτων και δικτύωσης στο θέμα αυτό. Μια τέτοια περίπτωση είναι το «Δίκτυο Κοινωνικής Αλληλεγγύης Εξαρχείων – Νεάπολης – Μουσείου» που από το καλοκαίρι του 2012 έχει ανοίξει το θέμα με καλέσματα και οργάνωση εκδηλώσεων για τα ζητήματα των πλειστηριασμών, κατασχέσεων και εξώσεων, καθώς και για το ζήτημα των αστέγων, σε συνδυασμό με το πλήθος των κενών κτιρίων και διαμερισμάτων στις κεντρικές γειτονιές της Αθήνας.
Επίσης, θα συζητηθεί η, σύντομη αλλά σημαντική, εμπειρία της Ανοιχτής Κοινωνικής Κατάληψης «Επιβίωση» στη Θεσσαλονίκη, ως η πρώτη συλλογική και δημοσιοποιημένη απόπειρα διεκδίκησης του δικαιώματος στη στέγη από αστέγους μέσω της κατάληψης κενών κτιρίων. Η ανάγκη να κινητοποιηθούν και να ενδυναμωθούν τα ίδια τα υποκείμενα της στεγαστικής κρίσης μέσα από διαδικασίες αυτό-οργάνωσης, παράλληλα με την ύπαρξη κινήσεων αλληλεγγύης και υποστήριξης, είναι ένα σημαντικό ζητούμενο που ανέδειξε αυτή η εμπειρία.
Με τη συνάντηση και την ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ των παραπάνω οργανώσεων, ομάδων και πρωτοβουλιών, το τριήμερο εργαστήριο θέλει να συμβάλει στην αναζήτηση τρόπων συλλογικοποίησης των ζητημάτων της κατοικίας και ανάδειξης δράσεων που μπορούν να προσφέρουν άμεσες απαντήσεις στα στεγαστικά προβλήματα. Ταυτόχρονα επιδιώκεται να ανοίξει η συζήτηση για τη διαμόρφωση αιτημάτων για κοινωνική στεγαστική πολιτική στις χώρες της Νότιας Ευρώπης, καθώς και για μια νέα αντίληψη του δικαιώματος στην κατοικία.
* Αρχιτέκτονες από την ομάδα encounter Athens
Φερενίκη Βαταβάλη
και Δήμητρα Σιατίτσα
Μέσα σε συνθήκες αυξανόμενης φτώχειας και κλιμακούμενων πολιτικών λιτότητας, το ζήτημα της κατοικίας έχει προσλάβει το τελευταίο διάστημα νέο πολιτικό περιεχόμενο για την ελληνική κοινωνία. Διαρκής υποβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης, κατασχέσεις και πλειστηριασμοί κατοικιών, εξώσεις, μη εξυπηρετούμενα στεγαστικά δάνεια και χιλιάδες άστεγοι είναι μερικές από τις παραμέτρους που συνθέτουν ένα εκρηκτικό σκηνικό. Και όλα αυτά συντονισμένα σε μία άνευ προηγουμένου επίθεση στη μικρή ιδιοκτησία, με βασικό στόχο την ανακατανομή της ακίνητης ιδιοκτησίας με συγκέντρωσή της σε λιγότερα χέρια. Το ζήτημα της κατοικίας έχει επιστρέψει με νέους όρους, νέα προβλήματα και νέα αιτήματα και στις υπόλοιπες χώρες τις Νότιας Ευρώπης που επίσης επεκτείνεται ραγδαία η στεγαστική επισφάλεια για τα πλατιά στρώματα εξαιτίας ενός καταιγισμού νεοφιλελεύθερων πολιτικών που σημειώνεται και εκεί.
Με ποιους όρους όμως τίθεται το ζήτημα της κατοικίας στις χώρες της Νότιας Ευρώπης στη σημερινή συγκυρία της κρίσης; Ποιες οι πιέσεις και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι των πόλεων ή οι οικογένειες, οι νέοι, οι μετανάστες, οι άνεργοι και οι επισφαλώς εργαζόμενοι; Ποιες οι εμπειρίες από συγκεκριμένες πρακτικές, πρωτοβουλίες και αγώνες; Τι μορφές συλλογικής δράσης και αυτοοργάνωσης γεννιούνται πάνω στη διασφάλιση του δικαιώματος για αξιοπρεπή κατοικία για όλους; Και ποια τα αιτήματα και οι διεκδικήσεις στα οποία μπορεί να συγκλίνουν οι λαοί της Νότιας Ευρώπης;
Πολλά από αυτά τα ερωτήματα θα συζητηθούν στο τριήμερο εργαστήριο με θέμα «Καθεστώτα κρίσης και αναδυόμενα κοινωνικά κινήματα στις πόλεις της Νότιας Ευρώπης». Το εργαστήριο αυτό, με ανοιχτή συμμετοχή για άτομα και συλλογικότητες, θα φέρει σε επαφή κοινωνικά κινήματα και ερευνητές από την Ισπανία, την Ιταλία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα, με σκοπό την κριτική διερεύνηση των επιπτώσεων της κρίσης στις πόλεις της Νότιας Ευρώπης, την ανταλλαγή εμπειριών και τη συλλογική παραγωγή ιδεών πάνω σε εναλλακτικές κατευθύνσεις ριζοσπαστικής δράσης. Το ζήτημα της κατοικίας αποτελεί μία από τις τρεις βασικές θεματικές συζήτησης του εργαστηρίου. Μέσα από σύντομες παρουσιάσεις της προβληματικής και των δράσεων προσκεκλημένων κινημάτων θα αναδειχθεί ένα μεγάλο εύρος πρακτικών που καλύπτουν από καταλήψεις στέγης, έως παρεμβάσεις ενάντια σε εξώσεις και κατασχέσεις.
Ισπανία: Σταματήστε τις εξώσεις
Από την Ισπανία θα γίνει παρουσίαση από την «Πλατφόρμα για τα Θύματα Ενυπόθηκου Δανεισμού» (Plataforma de Affectados por la Hipoteca - PAH), η οποία δημιουργήθηκε το 2009 από άτομα που είχαν πρόβλημα με το στεγαστικό τους δάνειο κινδυνεύοντας να βρεθούν στο δρόμο. Με την καμπάνια «Σταματήστε τις εξώσεις», η Πλατφόρμα πραγματοποιεί συγκεντρώσεις αλληλεγγύης έξω από σπίτια οικογενειών που απειλούνται με έξωση (έχουν σταματήσει 500 εξώσεις), καταλαμβάνει συμβολικά τράπεζες και παρέχει νομική υποστήριξη για νοικοκυριά σε ρίσκο. Βασικός στόχος της οργάνωσης, που δρα αποκεντρωμένα μέσα από αυτό-οργανωμένες τοπικές ομάδες, είναι να βοηθήσει τον κόσμο αφενός να συνειδητοποιήσει ότι το πρόβλημα της κατοικίας είναι συλλογικό και όχι ατομικό, αφετέρου να ξεπεράσει την ντροπή και το φόβο που οδηγούν στην απομόνωση.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα συμβολή από την Ισπανία αφορά στην πρόσφατη συμμαχία/σύγκλιση μεταξύ του νεανικού κινήματος καταλήψεων με τις οργανώσεις και ομάδες για την κατοικία. Μετά το κίνημα των πλατειών (15Μ) που ανέδειξε ως κεντρικό ζήτημα τη στεγαστική κρίση, πολλαπλασιάστηκαν οι καταλήψεις στέγης στις οποίες συμμετέχουν πλέον και οικογένειες που έχουν χάσει την κατοικία τους. Έτσι το νέο κύμα καταλήψεων απέκτησε κοινωνική νομιμοποίηση λόγω της υποστήριξης των οργανώσεων, ενώ αντίστοιχα η συμμετοχή ατόμων από τις τοπικές συνελεύσεις και το κίνημα okupa βοήθησε στη μαζικοποίηση και τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των δράσεων, δείχνοντας και τις πολλαπλασιαστικές επιδράσεις που παράγουν οι κοινωνικές/πολιτικές συμμαχίες.
Πορτογαλία: Κολεκτίβα για το δικαίωμα στην κατοικία και την πόλη
Από την Πορτογαλία συμμετέχει η «Κολεκτίβα για το δικαίωμα στην κατοικία και την πόλη» (Habita), με δράσεις ενάντια στην εμπορευματοποίηση της κατοικίας και τη στεγαστική επισφάλεια και με πρωτοβουλίες για την κατοχύρωση του δικαιώματος στην κατοικία και του κοινωνικού ρόλου της ιδιοκτησίας. Αν και το κίνημα για την κατοικία στην Πορτογαλία έχει σχετικά περιορισμένες διαστάσεις, η Κολεκτίβα, σε συνεργασία με οργανώσεις καταναλωτών, μεταναστών κ.ά., κινητοποιείται ενάντια στις εξώσεις και τις κατασχέσεις, ενάντια στις περικοπές των -έτσι και αλλιώς- περιορισμένων στεγαστικών παροχών που βγάζουν στην κυριολεξία ηλικιωμένους και συνταξιούχους στο δρόμο και ενάντια στις εκκαθαρίσεις ολόκληρων γειτονιών με αυθαίρετα ή τρώγλες στην περιφέρεια των μεγάλων πόλεων χωρίς εξασφαλισμένη μεταστέγαση του εκτοπιζόμενου πληθυσμού.
Ιταλία: Κινήματα για το δικαίωμα στην κατοικία
Από την Ιταλία θα συμμετάσχουν μέλη των κινημάτων για το δικαίωμα στην κατοικία από τη Ρώμη (Blocchi Precari Metropolitani) και τη Φλωρεντία (Movimiento di Lotta per la casa) που έχουν ίσως και την πιο μακριά ιστορία κινητοποιήσεων για την κατοικία, με μαζικές και μακροχρόνιες καταλήψεις στέγης (στη Ρώμη στεγάζονται πάνω από 2.000 οικογένειες σε καταλήψεις). Στο επίκεντρο της πρακτικής τους είναι η «αυτό-ανάκτηση» και η εναλλακτική αξιοποίηση δημόσιων ή ιδιωτικών κενών κτιρίων, ως απάντηση στη στεγαστική επισφάλεια και αδυναμία πρόσβασης στην κατοικία μέσω της αγοράς. Ταυτόχρονα συμμετέχουν σε δίκτυα αλληλεγγύης ενάντια στις εξώσεις και διεκδικούν την υιοθέτηση και εφαρμογή ουσιαστικών πολιτικών κοινωνικής κατοικίας που δεν θα στηρίζουν την κερδοσκοπία και τα μεγάλα κατασκευαστικά και κτηματομεσιτικά συμφέροντα.
Στην Ελλάδα, είναι αλήθεια ότι μέχρι πρόσφατα η συζήτηση και οι κινητοποιήσεις για τα στεγαστικά θέματα είναι αναντίστοιχα του εύρους των προβλημάτων. Στο εργαστήριο θα συμμετάσχουν κάποιες από τις πρωτοβουλίες που έχουν ξεπηδήσει το τελευταίο διάστημα μέσα από την ανάγκη συλλογικής απάντησης στην εντεινόμενη στεγαστική κρίση και οι οποίες έχουν κάνει κάποια πρώτα βήματα για την συγκρότηση αξόνων δράσης, αιτημάτων και δικτύωσης στο θέμα αυτό. Μια τέτοια περίπτωση είναι το «Δίκτυο Κοινωνικής Αλληλεγγύης Εξαρχείων – Νεάπολης – Μουσείου» που από το καλοκαίρι του 2012 έχει ανοίξει το θέμα με καλέσματα και οργάνωση εκδηλώσεων για τα ζητήματα των πλειστηριασμών, κατασχέσεων και εξώσεων, καθώς και για το ζήτημα των αστέγων, σε συνδυασμό με το πλήθος των κενών κτιρίων και διαμερισμάτων στις κεντρικές γειτονιές της Αθήνας.
Επίσης, θα συζητηθεί η, σύντομη αλλά σημαντική, εμπειρία της Ανοιχτής Κοινωνικής Κατάληψης «Επιβίωση» στη Θεσσαλονίκη, ως η πρώτη συλλογική και δημοσιοποιημένη απόπειρα διεκδίκησης του δικαιώματος στη στέγη από αστέγους μέσω της κατάληψης κενών κτιρίων. Η ανάγκη να κινητοποιηθούν και να ενδυναμωθούν τα ίδια τα υποκείμενα της στεγαστικής κρίσης μέσα από διαδικασίες αυτό-οργάνωσης, παράλληλα με την ύπαρξη κινήσεων αλληλεγγύης και υποστήριξης, είναι ένα σημαντικό ζητούμενο που ανέδειξε αυτή η εμπειρία.
Με τη συνάντηση και την ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ των παραπάνω οργανώσεων, ομάδων και πρωτοβουλιών, το τριήμερο εργαστήριο θέλει να συμβάλει στην αναζήτηση τρόπων συλλογικοποίησης των ζητημάτων της κατοικίας και ανάδειξης δράσεων που μπορούν να προσφέρουν άμεσες απαντήσεις στα στεγαστικά προβλήματα. Ταυτόχρονα επιδιώκεται να ανοίξει η συζήτηση για τη διαμόρφωση αιτημάτων για κοινωνική στεγαστική πολιτική στις χώρες της Νότιας Ευρώπης, καθώς και για μια νέα αντίληψη του δικαιώματος στην κατοικία.
* Αρχιτέκτονες από την ομάδα encounter Athens
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου