Η πρόοδος δεν υπάρχει

Του Χρήστου Λάσκου

Έτσι μας έγραψε ο Μιχάλης Μητσός από τη στήλη του στα σαββατιάτικα «Νέα»: η πρόοδος δεν υπάρχει. Και μαζί πως ο κόσμος και η ιστορία του δεν έχει νόημα. Σα να λέμε, η ιστορία είναι διαδικασία χωρίς Υποκείμενο και Τέλος.  Χάρηκα, καταρχήν, γιατί νόμισα πως ο Αλτουσέρ  απόκτησε οπαδούς  ακόμη κι ανάμεσα στους ακραιφνείς εκσυγχρονιστικάριους. Όχι από τους πλέον κραγμένους, βέβαια, αλλά σίγουρα από τους ακραιφνείς. Με είχε υποψιάσει λίγο το πρώτο μισό της επιφυλλίδας του, όπου επιχειρούσε να υπερασπιστεί τους μαχητές Μανδραβέλη, Καμπύλη, Κανέλλη και Μπάμπη Παπαδημητρίου από τις άδικες επιθέσεις που δέχονται από ανώνυμους Συριζαίους μέσω διαδικτύου –και όχι μόνο. Αλλά ένας τόσο φιλοσοφικός τίτλος με προϊδέαζε πως κάτι περισσότερο από την υπεράσπιση των μαχητών θα έπαιζε παρακάτω. Και όντως έτσι ήταν. Διότι γρήγορα αποκαλύφθηκε πως δεν ήταν μόνο η πρόοδος που δεν υπάρχει. Και η τελειότητα δεν υπάρχει και η αρμονία. Όπως και ο ορθός και μοναδικός τρόπος με τον οποίο πρέπει να ζει κανείς. Και ποιοι είναι αυτοί που δεν ξέρουν για την ανυπαρξία (!) όλων αυτών; Φαντάζομαι οι ίδιοι που παρενοχλούν τους μαχητές. Ανώνυμοι και επώνυμοι Συριζαίοι, γνήσιοι απόγονοι του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού, οι οποίοι θέλουν δια πυρός και σιδήρου να επιβάλουν «ορθές νόρμες ζωής» σε όλους τους ανθρώπους. Επικίνδυνοι ιδεολόγοι που νομίζουν ακόμη πως ο κόσμος μπορεί να αλλάξει με τη συμμετοχή των πλειοψηφιών και ν’ αλλάξει, μάλιστα, ριζικά από πολλές και σημαντικές απόψεις.  Θα μπορούσα εύκολα κι εμπειρικά να αποδείξω πως πρόοδος υπάρχει παραθέτοντας σπουδαίες γνωστικές επιτυχίες της ανθρωπότητας και μαζί τεράστιες βελτιώσεις στις συνθήκες ζωής των ανθρώπων. Υποδεικνύοντας παραδειγματικά την κατάργηση της δουλείας ή τα μεγάλα βήματα τα σχετικά με την ισότητα των γυναικών, τα κοινωνικά δικαιώματα και την επέκταση της πρόσβασης σε υγεία και παιδεία ενός αυξανόμενου αριθμού ανθρώπων. Βήματα προόδου ων ουκ έστιν αριθμός. Και πάντα με τον ίδιο τρόπο: με μεγάλους αγώνες, μεγάλα όνειρα και μεγάλο πάθος. Σε συλλογικό, αλλά και σε ατομικό επίπεδο. Είναι δυνατόν να μην τα γνωρίζει αυτά τα στοιχειώδη ο Μητσός; Δεν ξέρω. Νομίζω πως το πιο πιθανό είναι πως τον τυφλώνει η ανάγκη να καταδικάσει τους «ιδεολόγους», κι έτσι του διαφεύγουν αρκετά από τα προφανή υπάρχοντα εκεί έξω στον κόσμο, μαζί και οι τόσες πραγματικές πρόοδοι. Γιατί, όμως, τόση μανία με τους «ιδεολόγους»; Μα γιατί ο εκσυγχρονιστής δεν είναι παρά μετωνυμία του συντηρητικού. Και ιδίως σήμερα, στη συγκυρία της τρομερής κρίσης, θέλει, από το μετερίζι στο οποίο τάχθηκε, να υπερασπιστεί το υπάρχον από όλες τις πιθανές επιβουλές. Όσοι θέλουν να αλλάξουν πολύ τα πράγματα είναι επικίνδυνοι. Όχι, όπως προσχηματικά λέγεται, γιατί δεν θα τα καταφέρουν γινόμενοι υποκείμενα της ετερογονίας των σκοπών, αλλά αντίθετα, γιατί μπορεί και να τα καταφέρουν. Οι αριστεροί δεν υπόσχονται την ευτυχία. Αυτό το έκαναν πολύ περισσότερο οι φιλελεύθεροι πρόγονοι των εκσυγχρονιστών. Αναρωτιούνται, ωστόσο, οι αριστεροί γιατί μια ριζικά εξισωτική πρόταση στο οικονομικό πεδίο να θεωρείται ουτοπική; Για τους κομμουνιστές, η επανάσταση απαιτείται όχι για να φέρει την «αρμονία», αλλά την ισότητα. Να εξασφαλίσει δηλαδή σε όλους τις θεμελιώδεις προϋποθέσεις, ώστε να μην τους απαγορεύεται η ευτυχία: αν θα τη βρουν, το βλέπουμε. Όμως ας μην εμποδίζονται τουλάχιστον να την επιδιώξουν. Γιατί είναι ουτοπικό να επιδιώξουμε συλλογικά και δημοκρατικά την εξάλειψη των προσβλητικών για την ίδια την αξία του ανθρώπου ανισοτήτων στον πλούτο και το εισόδημα; Η ουτοπία ενέχει μια ιδέα τελειότητας, αρμονίας, οριστικού. Αντιθέτως, η ίση διανομή και ο συλλογικός έλεγχος των μέσων παραγωγής δεν επιδιώκει την «Αρμονία». Αυτό που κάνει είναι να ισχυρίζεται πως είναι απολύτως εφικτή μια κατά πολύ καλύτερη –και όχι «τέλεια»- ζωή για όλους τους ανθρώπους, την ίδια στιγμή που αντιλαμβάνεται πως δεν γίνεται ουσιώδης μετασχηματιστική πολιτική χωρίς κάποιο είδος «οράματος», δηλαδή πάθους. Ο κομμουνισμός δεν είναι η κοινωνία της «απόλυτης και απολύτως διασφαλισμένης ευτυχίας», δεν συνιστά Βασιλεία των Ουρανών. Είναι η κοινωνία, ωστόσο, που θα καταστρέψει κάποια από τα σημαντικότερα εμπόδια για την αναζήτηση της ευτυχίας –αιτήματος, όπως προείπα, του κλασικού φιλελευθερισμού καταχωρημένου ήδη στο επαναστατικό αμερικανικό Σύνταγμα. Όπως γράφει ο Γκόραν Θέρμπορν, «[κ]ανένα πολιτικό σχέδιο δεν μπορεί να εγγυηθεί ευτυχία, υπάρχει μια υπαρξιακή διάσταση στην ανθρώπινη ζωή που δεν ανάγεται σε κοινωνική ρύθμιση. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει σε καμιά περίπτωση ότι θα πρέπει να διατηρήσουμε τις κακές κοινωνίες μέσα στις οποίες διαβιούμε, επειδή δεν έχουμε ένα εσχατολογικό αίτημα μπροστά, προκειμένου να έλθει η απόλυτη ευτυχία. Το γεγονός ότι δεν στοχεύουμε στη Βασιλεία των Ουρανών, δηλαδή, δεν σημαίνει καθόλου ότι γίνεται αποδεκτή η σημερινή συνθήκη με όλες της τις βελτιώσεις. Υπάρχουν μια σειρά πράγματα εξαιρετικά σημαντικά, η αναφορά ας πούμε στην επίλυση έξι επτά αντιθέσεων που έχουν να κάνουν με την οικονομική εκμετάλλευση, με την καταπίεση, με τους πολέμους, με τη μαζική πείνα, με τη συστηματική διάκριση σε βάρος γυναικών, φυλών, εθνοτήτων, με την οικολογική κρίση που είναι μπροστά, τα οποία είναι ήδη επαρκείς λόγοι για να ισχυριζόμαστε την ανάγκη επαναστατικής, ριζικής αλλαγής του υπάρχοντος». Έτσι ακριβώς έχουν τα πράγματα. Και αν ο Μητσός δεν το βλέπει, τότε ας κάνει μια προσπάθεια. Αλλιώς φοβάμαι πως θα συνεχίσει να περιπίπτει σε αγαπητικούς προς γραφειοκράτες ρομαντισμούς, απαράδεκτους για έναν εκσυγχρονιστή, σαν αυτόν που καταγράφεται στην παράγραφο που ακολουθεί: «Πολλοί καταγγέλλουν τους γραφειοκράτες και υμνούν τους ιδεολόγους. Όμως οι άνθρωποι που αποχαιρετούν με ένα φιλί το σύντροφό τους το πρωί, κάθονται εννιά με πέντε σε ένα γραφείο και επιστρέφουν το βράδυ στο σπίτι ανυπομονώντας να φάνε κάτι νόστιμο και να βρουν κάτι να δουν στην τηλεόραση, είναι χίλιες φορές προτιμότεροι από τους ψυχρούς δημαγωγούς […] οι οποίοι έχουν συλλάβει ένα εμπρηστικό όραμα του κόσμου και είναι έτοιμοι να χύσουν το αίμα εκατομμυρίων συνανθρώπων τους για να εξασφαλίσουν την επιβολή του συστήματός τους». Γιατί υπάρχει και μια άλλη κατηγορία. Όσοι και όσες απεργούν από αλληλεγγύη σε συναδέλφους τους με απώλεια μεροκάματου και χωρίς κανένα προσωπικό όφελος παρά μόνο τη χαρά για το σωστό, όσοι και όσες υπερασπίζονται τα δημόσια αγαθά υποθηκεύοντας την «ησυχία» τους, όσοι και όσες αναζητούν τρόφιμα και ρούχα για τους εξαθλιωμένους της κρίσης και μαγειρεύουν ή σερβίρουν ιδιοχείρως σε κοινωνικές κουζίνες, όσοι και όσες… Αυτοί είναι ο κομμουνισμός, και είναι ό,τι λιγότερο ολοκληρωτικό μπορούμε να φανταστούμε. Ενεργοί και αγωνιζόμενοι άνθρωποι, πραγματικός φραγμός στον αυταρχισμό και τους αναγκαστικούς φετφάδες. Εξαιτίας τους δεν θα κυλίσει ο κόσμος αυτή τη φορά. http://www.rednotebook.gr/details.php?id=8837